De gemeente Schiermonnikoog, het nationaal park, het bezoekerscentrum, de VVV en Vereniging Natuurmonumenten hadden al jaren de ambitie om samen een nieuw informatiecentrum voor Schiermonnikoog te ontwikkelen. In dit informatiecentrum moesten de functies en taken van het bestaande bezoekerscentrum, de VVV en Natuurmonumenten onder één dak samenkomen. De locatie werd een jarenlange zoektocht. Totdat er een kavel vrij kwam aan de belangrijkste toegangsweg van het dorp. De ideale entree op het eiland aan de oostzijde van de Reeweg.

Bestuurders en medewerkers van de vijf organisaties hadden een gezamenlijk programma van eisen opgesteld voor de prijsvraagcompetitie. Het betrof een ambitieus programma dat een uitdaging vormde binnen het strakke kader waarin het gebouw moest passen. Door goed te luisteren naar alle betrokken partijen, is in de eerste plaats gezocht naar de overlappende en verbindende programmaonderdelen en is tevens het uitgangspunt omarmd om een hoge mate van multifunctionaliteit en duurzaamheid in te bouwen.

Het dorp Schiermonnikoog kent een historisch waardevolle kern welke als beschermd dorpsgezicht is aangewezen. Hoewel de oostzijde van de Reeweg net buiten het beschermde dorpsgezicht valt, is het wel van groot belang dat het nieuw te bouwen informatiecentrum rekening houdt met de schaal en verhoudingen van de omgeving. In de welstandsnota wordt het zodanig genoemd als: Het beleid is in het algemeen gericht op de instandhouding van het ruimtelijke beeld in het bebouwingslint. Daarom is er begonnen met een analyse van de omliggende bebouwing. Waar richt deze bebouwing zich op? Hoe groot zijn de belendende panden? En wat zijn de toegepaste materialen en kleuren?

Opvallende conclusie uit het onderzoek is dat het straatbeeld bestaat uit panden die een grote variëteit kennen in korrelgrote, nok- en goothoogtes en kleurgebruik. De constante factor is dat het vrijstaande bebouwing betreft en de uitvoering in baksteen als bouwmateriaal. Om aan te sluiten bij het ruimtelijke beeld zijn daarom de uitgangspunten gehanteerd van een vrijstaand gebouw uitgevoerd in baksteen. Al in de uitvraag van het prijsvraagtraject kwam prominent naar voren dat de voorkeur uitging naar een gebouw met een eigen karakter. Dit karakter is gevonden door te kiezen voor de rode lokaal geproduceerde Groninger baksteen.

Deze baksteen, geproduceerd in de oudste steenfabriek van Nederland in Oude Pekela bakt bakstenen met klei afkomstig uit de Dollarpolders en uit het Groningse Hogeland (Winsum-Middelstum). Deze kleien vormen de basis voor de zo typische Groninger rode strengpers stenen. Omdat de steen in de tijd van de wederopbouw veelvuldig toegepast is in “kwantitatieve” bebouwing, heeft de steen helaas moeten inboeten in populariteit. Door juist deze stenen als blikvanger en inspiratiebron toe te passen is er getracht ook een nieuw visitekaartje voor deze historische steen te creëren.

Door gebruik van deze steen zowel aan de buitenkant als in schoonmetselwerk in het interieur, is er een sterke verbinding tussen binnen en buiten. Door te kiezen voor een rustige basis voor het meubilair, bestaande uit witte plaatmaterialen en akoestische eikenhouten panelen is er een evenwichtig en samenhangend geheel ontstaan. Tevens is er een wand vullende 9-meter reliëfkaart uit PET-vilt ontwikkelt: deze dempt zowel het geluid en toont het natuurbeheer op het prachtige eiland!

Met het informatiecentrum wordt de kans gegrepen om met zoveel mogelijk van de jaarlijkse 300.000 bezoekers aan het eiland in gesprek te komen, ze actief en enthousiast op weg te helpen met hun bezoek en ze cruciale tips te geven voor een onvergetelijke natuur- en cultuurervaring op Schiermonnikoog. Soms komen ze één voor één, maar vaker in grote getalen tegelijk. Deze dynamiek in de ontmoetingen kan alleen plaatsvinden in een flexibel, toegankelijk en overzichtelijk interieur.

Schiermonnikoog is Unesco werelderfgoed en qua natuur en cultuur uniek, daarom wilden de opdrachtgevers met dit informatiecentrum ook een plek met een unieke uitstraling. Maar net zoals dit eiland elke dag beweegt is er ook elke dag een nieuw verhaal om te vertellen. Door alle meubels demontabel, verplaatsbaar of bewegend te maken, kan er elke dag ingespeeld worden op actuele situaties. Zo kan de gehele winkel, met inhoud, worden in- of uitgeklapt. De banken, tafels en kasten kunnen worden verschoven. De ruimte transformeert naar elke gewenste functie en programmering.
Bij de uitvraag is de wens uitgesproken om alle technische doorvertalingen van de installaties in en buiten het gebouw zichtbaar te maken. Duurzaamheid zit hem niet alleen in de techniek maar ook in de belevings- en gebruikerswaarde. Dit gebouw heeft te maken met enorme bezoekerspieken in de zomer en lagere bezoekersaantallen in de winterperiode. Veel ontwerpkeuzes zijn gebaseerd op deze twee scenario’s. Zo zorgen bijvoorbeeld de vele te openen deuren aan de pleinzijde in de zomer voor een goede doorstroom en dat plein en interieur als één worden ervaren. Daarentegen zorgt het zorgvuldig geïntegreerde tochtportaal ervoor dat het gebouw ook in de winter behaaglijk blijft.

Schiermonnikoog is één van de meest wilde, ongerepte plekken van Nederland. Het is gevormd door zeestromen, wind en stuivend zand. Hoewel de kavel tussen een discotheek en een appartementencomplex geen direct zicht geeft op deze ongerepte natuur is deze wel te ervaren door het grote glazen dak en het aangelegde geïntegreerde buitenterrein. De wind, de zon, de regen en heldere sterren zijn duidelijk zichtbaar en voelbaar in de atmosfeer van het gebouw. Deze natuurelementen dragen bij aan de beleving van de bezoeker en toont de veelzijdigheid die Schiermonnikoog te beiden heeft. De hoofdzakelijk in witte en houttinten uitgevoerde expositieruimte met een serie prachtige thematische exibits geeft de bezoekers een lonkende visuele en auditieve introductie van wat dit unieke Waddeneiland aan natuur en cultuur te bieden heeft.

Een randvoorwaarde was dat de fietsen van de bezoekers (+/- 100.000 per jaar) op eigen terrein geparkeerd zouden worden. Dit vraagt om visie, niet alleen omdat de kavel, 40 meter diep en 20 meter breed, erg smal is, maar ook in het ruimere gebied er omheen. De bewoners van Schiermonnikoog maakten zich aanvankelijk grote zorgen over eventuele toekomstige wildgroei van fietsen. Doormiddel van gesprekken met buren en informatieavonden met de bewoners is er getracht deze problematiek op de kaart te krijgen. Uiteindelijk zijn er tezamen met de gemeente meerder opties onderzocht en is er een oplossing gevonden die zowel de buurt als de gebruikers van het gebouw als meest passend ervaren.

In overleg met de VVV en Natuurmonumenten medewerkers is het idee ontstaan om een bijzondere displayoppervlakte te creëren in een 16 meter lange, hangende, beweegbare wandkast. Dit was nodig om de benodigde verkoopomzet te kunnen behouden. Deze innovatieve kast geeft letterlijk ‘ruimte’ aan het informatiepunt en het bezoekerscentrum en vormt samen met de expositieruimte de backbone van de begane grond. In de consequent doorgevoerde vormgeving van zowel de interieur- als de expositieonderdelen wordt de samenwerking door de verschillende partijen in het centrum benadrukt. De bezoeker krijgt op deze plek de beste introductie, achtergrond en informatie over dit prachtige Unesco Werelderfgoed in een ruimte die net als het eiland zich steeds kan aanpassen en voortdurend in beweging is!

Fotografie door Heleen Haijtema