Het is de nacht van 4 op 5 september 1942. Vanaf verschillende bases in Engeland stijgen 251 vliegtuigen op. Hun gezamenlijke doel: een grootschalig bombardement op de Focke Wulf fabrieken in het Duitse Bremen. Twaalf vliegtuigen keren die nacht niet meer terug. Eén van die twaalf is de Lancaster R5682. Twee bemanningsleden sneuvelen, een raakt vermist en de vier anderen worden krijgsgevangen gemaakt. De tentoonstelling GERAAKT neemt u mee op de laatste vlucht van dit vliegtuig en vormt een eerbetoon aan zijn bemanning.

De opdracht voor de vormgeving van de tentoonstelling over de neergestorte Lancaster R5682 was niet vanzelfsprekend. De opdracht ontstond eigenlijk pas tijdens de ontwerp- en bouwfase van de landschapsmarkering De zwaluwhaven. Door bezig te zijn met een dergelijk bouwwerk krijg je zoveel achtergrondinformatie, dat je die die je graag wilt delen. Alleen konden we die informatie niet op passende wijze kwijt in het landschap. De vrijwilligers van de Stichting Missing Airmen Memorial Foundation (hierna te noemen: SMAMF), die de informatie grotendeels hadden verzameld, hadden al eens contact opgenomen met het nabijgelegen bezoekerscentrum van de natuurorganisatie It Fryske Gea voor een eventuele expositie. Maar de exacte locatie in het bezoekerscentrum, de grootte, en de looptijd waren toen nog lang niet duidelijk.

Dat maakt deze inrichting en vormgeving ook zo bijzonder. Want ook al zijn er in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog zo’n 500 vliegtuigen neergehaald of neergestort, nergens krijg je als bezoeker het persoonlijke verhaal van het vliegtuig en zijn bemanning echt mee. Onze opdrachtgever Klaas Hoekstra van de provincie Fryslân – tevens opdrachtgever van De zwaluwhaven – was vanaf het begin enthousiast over het idee, dacht mee en stelde een budget beschikbaar.

Een cruciaal moment was de berging van het vliegtuig in oktober 2017: dit maakte het verhaal rond de crash écht duidelijk en hierdoor wisten we exact wat er overgebleven was van het vliegtuig. Omdat de opening van de tentoonstelling op 15 april 2018 gepland was, moest het tentoonstellingsteam binnen een kort tijdsbestek veel werk verzetten: het schrijven van het uiteindelijke verhaal, het bedenken van het concept – van hoé we dit verhaal aan de bezoeker gingen vertellen, de ontwikkeling van de huisstijl voor de vormgeving en de realisatie van de bouw van de inrichting. Daarnaast is er samen met de vrijwilligers van de SMAMF begonnen met de inventarisatie van de collectie. Dit alles is gedaan door een multidisciplinair team met vormgevers en een historica.

Binnen het bezoekerscentrum hebben we lang gezocht naar een geschikte ruimte. Uiteindelijk is gekozen voor een voormalige opslag van circa 100 m2 . Hoewel de afwerking van de ruimte totaal niet tentoonstellingswaardig was, was locatie van de ruimte – direct achter de centrale balie – ideaal voor dit doel. Deze ruimte bestond uit twee delen met verschillende plafondhoogtes. Juist die beperkingen van de ruimte zijn door de architect aangegrepen als uitgangspunt voor het concept.

Want juist deze tweedeling maakte het onderdeel ‘tijd’ in het concept sterk. De nacht van 4 op 5 september 1942 wordt in het lage deel verbeeld en de dag van 5 september komt in het hoge deel tot zijn recht . Tenslotte is er voor gekozen het contrast tussen dag en nacht nog meer te vergroten door de hoge ruimte helemaal wit uit te voeren en de lage ruimte helemaal zwart. De identificatie met de bemanning – zowel de gesneuvelden als de overlevenden – wordt versterkt door het tonen van persoonlijke objecten en een wat intiemer deel waar in scène gezette interviews met de bemanningsleden zijn te beluisteren. Nadat de bezoeker het hele verhaal van de onfortuinlijke reis heeft gezien, kan hij deze ervaring laten bezinken op een bankje tegenover de metalen restanten van de Lancaster, en zich zo zélf een beeld vormen van wat dit voor die mannen moet hebben betekend.