Het Oldehoofsterkerkhof is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot het podium voor het stedelijk leven. Van tentoonstellingsruimte tot markt, van festivalterrein tot startplaats. De komende jaren zal het plein deze functie behouden maar speciaal in 2018 is het ook de plek voor taal expo van Lân fan Taal; Een plek waar het verhaal van de Friese taal met al zijn facetten tot zijn recht komt. Voor ons ligt de vraag naar een permanent gebouw, het hart van taal, in Friesland én van Europa,  welke enerzijds een blikvanger vormt op het plein en anderzijds een bruggenhoofd is naar de bestaande taal instituten aan de overzijde van de Groeneweg en de Prinsentuin. Tenslotte dient het een duurzaam gebouw te zijn welke bijdraagt aan een betere wereld/ Planet, People en Profit. Wij hebben ons bij de vormgeving van het gebouw laten inspireren door de bijzondere plek en het doel van het gebouw;  een Taalexpo in het verhaal van de Friese taal. Er is veel bekend over de plek, het Oldehoofsterkerkhof omdat er voor de bouw van de parkeergarage in 2005-2006 opgravingen zijn gedaan. Hieruit bleek onder andere dat er  vanaf het jaar 450 na Chr. een groep mensen afkomstig uit Sleewijk Holstein (west-Germanen)  met hun overnaadse schepen zijn aangekomen op de  Oldehoveterp. Dit is een cruciaal moment in onze geschiedenis, want dankzij hun zijn wij nu wie wij zijn. De taal die zij meebrachten staat aan de basis van onze Friese taal. Rond de Waddenzee werd in die tijd een kusttaal gesproken. Deze taal is bijna volkomen verdwenen, behalve in Friesland waar de kusttaal, “it Frysk”, bewaard is gebleven. Ook hun geloof, de Noorse mythologie, is van invloed geweest.  Al met al het verhaal van de terp, de taal en de mythologie staat aan de basis van onze cultuur. Ons ontwerp refereert daaraan door de vormgeving van de plint: de terp, de opbouwen,  naar de bebouwing op die terp en de detaillering. Niet voor niets is de titel van onlangs verschenen historische atlas van Leeuwarden: “Leeuwarden van terpdorp tot culturele hoofdstad”.

Achtergrond

In oktober 2011 deed de gemeente Leeuwarden met het manifest Kloppend Hart al een open oproep aan ontwerpers en ontwikkelaars om de mogelijkheden van de groenstrook aan het Oldehoofsterkerkhof te onderzoeken.  Ten behoeve van dit onderzoek zijn wij uitgebreid in gesprek gegaan met de gebruikers (evenement organisatoren )en de buurtbewoners van het plein, om een passend programma van eisen op de plek te kunnen formuleren.

Uit die gesprekken  bleek enerzijds een grote behoefte aan meer voorzieningen, zoals toilet-, stroom- en watervoorzieningen en anderzijds een behoefte naar een flexibele, multifunctionele ruimte die bij slecht weer kan dienen als overdekte “markthal”; voor kleinere evenementen. Tenslotte bestond ons ingediende programma uit een soort “sky-box” aan het plein welke tijdens evenementen zou kunnen dienen als podium voor mindervaliden en bij openingen de perfecte plek voor sponsoren.

Verrijdbare tribunes

Ook deze keer hebben we ons netwerk van gebruikers ingezet. Er bestaat een duidelijke wens vanuit de gebruikers om het plein ook op andere manieren te gebruiken dan nu. Doordat er maar op één punt krachtstoom is en de huur van tribunes over het algemeen duur is, wordt het plein niet optimaal gebruikt.  Voor de toekomstwaarde van het plein is het van groot belang dat het gebouw van Lân fan Taal ruimte laat voor kleine en grote publieksevenementen. Zowel de inrichting rond het gebouw als de organisatie van de plattegrond in het gebouw moet daarom zo multifunctioneel/flexibel mogelijk zijn. Eerder ontwierpen we de multifunctionele ruimte, ook wel activiteitenruimte voor het Fries Museum. Destijds hebben we toen gekozen voor uitklapbare en verrijdbare meubels die de flexibiliteit van de ruimte aanzienlijk heeft doen vergroten.  Het uitgangspunt van flexibiliteit heeft ons deze keer doen kiezen voor verrijdbare tribunes. Vanuit het programma van eisen wordt gevraagd naar een overkapping om beschutting te bieden voor de bezoekers. Omdat de tribunes verplaatsbaar zijn hebben we besloten een integrale tribune/overkapping te ontwerpen.  In nauw overleg met de gebruikers van het plein hebben we gekozen om de 200 zitplaatsen te verdelen in 6 verplaatsbare tribunes met plaats voor 38 personen per tribune. Te samen met een bekend Fries engineering en constructiebedrijf hebben we de tribunes door ontwikkeld en besloten de tribunes uit te voeren in  aluminium waardoor het gewicht laag blijft, 1000 kilo per tribune.

De wielen die onder de tribune zitten kunnen omhoog gedraaid worden waardoor de tribune stevig op de grond staat.

Wil men de tribune verplaatsen, wielen uitdraaien en weg duwen naar de nieuwe plek. Eventueel kan dit door middel van een “mover” en draadloze afstandsbediening. Iedere tribune heeft zijn eigen zogenaamde sliding roof.  Het idee is om een afneembare rail constructie te maken die er eenvoudig op te zetten is. Het doek (in elke kleur te maken) blijft achter  in een mee ontworpen bak zodat de tribune schoon opgeborgen kan worden.  Middels een lier kan het doek handmatig opgedraaid worden tot het dak geheel of gedeeltelijk is gesloten. De constructie wordt  zo opgebouwd dat iedereen voldoende zicht heeft en droog zit. De zijkanten kunnen desgewenst dicht gemaakt worden met transparant doek zodat men ook uit de wind zit en inregenen vanaf de zijkant onmogelijk is.  In 2008 hebben we een voorstelling gemaakt met een verrijdbare tribune. En wat bleek: niet alleen de functionaliteit werd vergroot maar ook de beleving van de omgeving. Bij iedere kleine verplaatsing veranderde het decor. Het dynamische perspectief zorgde voor een meerwaarde  van de beleving.

De verrijdbare tribunes kunnen na 2018 of in de wintermaanden  in de  ruimte waar vooralsnog de taalexperience is gehuisvest worden gestald. Deze ruimte is zo ontworpen dat er dan na inbrengen van de verrijdbare tribunes  een klein theaterzaaltje ontstaat. De gebruikers hebben aangegeven dat door de combinatie van de verrijdbare tribunes en het theaterzaaltje het aantal evenementen op en rond het plein nog meer kan groeien.  Letterlijk elke dag een Iepenloftspul  rond het Lân fan Taal & Iepenloften.

Toegankelijkheid

Als uitgangspunt hebben we meegekregen een maximale bebouwingsvlak van  34,2 m x 13 m en een  maximale bouwhoogte van 12 meter. Wij hebben er voor gekozen dit niet helemaal te benutten en het ontwerp aan de noordzijde met 2 meter te laten terugspringen, niet alleen om plek te bieden voor een volwaardige uitgang, maar ook om ruimte te laten voor de zichtlijn Prinsentuin/Oldehove. Aan de zuidwest zijde, waar zich de entree bevindt, hebben we het gebouw wat laten insnijden waardoor er een soort voorpleintje ontstaat.  Dit pleintje kan ingericht worden met een grote bloembak/zitplek, zonder dat er afbreuk wordt gedaan aan de toegankelijkheid van het plein. Dit ontmoetingsplekje zorgt ervoor dat het wachten wordt  veraangenaamd en de wind uit zuidwestelijke richting wordt gebroken.

Routing

Om grote groepen mensen ( op drukke momenten zijn er 300 bezoekers tegelijkertijd aanwezig) te kunnen ontvangen is het van groot belang dat de routing door het gebouw logisch is. Toch wilden we de bezoeker ook laten genieten van de bijzondere locatie door op enkele plekken een uniek uitzicht aan te bieden. De route begint al op het voorpleintje waar groepjes bezoekers kunnen verzamelen. De aangrenzende sanitairgroep is ook bereikbaar vanaf dit voorpleintje waardoor eventuele evenementenbezoekers  juist niet door de Taalexpo hoeven om gebruik te maken van het sanitair.  Door het  tochtportaal vervolgen de groepjes hun route langs de balie door een hoge deur naar de “taalexperience”. Deze donkere hoge ruimte biedt de individuele bezoeker een mulitimediale ervaring waarbij de bezoeker  persoonlijk en emotioneel betrokken wordt bij het thema taal. Ook is er een animatie/film “verhaal van de Friese taal” te zien. Na de taalervaring en de film vervolgt de bezoeker zijn weg  door middel van een bijzondere trap (of eventueel lift) naar boven naar de eerste inforuimte.   De bezoeker wordt hier niet alleen uitgenodigd en aangemoedigd de andere onderdelen van Lân fan Taal te bezoeken, hij of zij krijgt ook zicht op de iconen die Leeuwarden te bieden heeft.  Door middel van een loopbrug, die uitzicht biedt op de bezoekers in de taalexperience wordt de bezoeker naar het tweede deel van het inforuimte geleid. Ook hier wordt , naast een expositie inzake taalprojecten,  zicht geboden op deze iconen. Via een trap bereikt de bezoeker uiteindelijk de uitgang waar hij of zij door de route van Roodbaard wordt uitgenodigd de andere onderdelen van Lân fan Taal te bezoeken.

Gevels en uitstraling

Het ontwerp kenmerkt zich door een lichte plint met twee opvallende opbouwtjes. De lichte kleur sluit aan bij de lichte kleuren van de bebouwing aan het Heer Ivostraatje en zorgt ervoor dat het straatje ook na de bouw als licht en vriendelijk wordt ervaren. Gezocht is naar een gevelmateriaal wat milieuvriendelijk, geluidisolerend, waterbestendig maar vooral ook hufterproof is.

In de door en door gekleurde pure vezelcementplaat Tectiva hebben we deze eigenschappen kunnen vinden. De plaat kan graffitibestendig worden behandeld, maar behoeft verder geen specifiek onderhoud of herbehandeling na verloop van tijd. Voor kleine verontreinigingen kan men de plaat afwassen met een zachte zeepoplossing. Door de gevelplaat niet vlak op de gevel te bevestigen maar juist overnaads ontstaat er in de zon een prachtig schouwspel van schaduwen. Dit schaduwspel zorgt ervoor dat ondanks de weinige openingen de gevel als erg levendig wordt ervaren.

De twee opbouwtjes, die er uitzien als twee huisjes,  zijn gemaakt van Accoya hout. Dit duurzame hout werd eerder toegepast bij de twee iconische houten bruggen in Sneek.  Accoya is gemodificeerd hout en wordt gemaakt van bomen uit duurzaam beheerde bossen, maar doet qua duurzaamheid, dimensiestabiliteit en schoonheid niets onder voor het allerbeste tropische hardhout. Accoya  vergrijst nauwelijks en is erg onderhoudsvriendelijk. Omdat elke gevel grenst aan een ander soort openbare ruimte, reageert iedere gevel anders op zijn omgeving. Door de wisselende positionering en menselijke maat van de huisjes  wordt er antwoord gegeven op de gewenste uitnodigende uitstraling. Het ene huisje bevindt zich boven de ingang het andere boven de uitgang.

Aan  het Heer Ivostraatje is gekozen voor een lessenaarsdak, waarbij de lage kant aansluit bij de lage bouwmassa aan het straatje  en de hoge kant reageert op de imponerende massa van de Oldehove.

Het dak , is ontworpen als grasdak.  Deze zogenaamde 5^de gevel zorgt er voor dat ook dit gebouw bijdraagt aan het groene karakter van de omgeving. Dit grasdak wordt gebruikt om grijswater op te vangen voor het doorspoelen van de toiletten en als voorverwarming voor de luchtwarmtepomp.  Door in het dak een buizenstelsel, gevuld is met lucht, te verwerken ontstaat er een warmte terug win situatie. We hebben de ambitie een clean dak te maken, dus zonder kanalen voor aan- en afvoer van lucht e.d.  Alle benodigde roosters zijn verwerkt achter de open gevelstructuur. Er wordt voornamelijk gebruik gemaakt van natuurlijke toevoer van lucht wat in combinatie met het gehele verwarmingsprincipe weer bijdraagt aan lagere energielasten.

Zowel de constructie, vormgeving, als materialisering dragen bij aan de duurzaamheid van het gebouw. De constructie wordt gevormd door een stalen skelet met houten liggers en HSB wanden gevuld met papiervlokken (cellulose). We hebben voor de opbouw van de wanden en het dak zoveel mogelijk massa toegevoegd om een hoge energetische waarde te behalen. Toch hebben we daarbij in het ontwerp de flexibiliteit van een HSB constructie niet uit het oog verloren. Tijdens evenementen (springende mensenmassa) spelen er soms ongekende krachten op het parkeerdek. Bij een stijve constructie zou dan scheurvorming  kunnen plaats vinden.

Omdat het gebouw relatief weinig buitengevelopeningen heeft kan de temperatuur in het gebouw eenvoudig worden gereguleerd. Aan de zuidzijde is een dubbele gevel ontworpen die als tochtportaal fungeert, hiermee komen de baliemedewerkers niet in de koude luchtstroom te zitten. Tevens werken de dubbele gevels als warmte buffer zodat op zonnige winterdagen de warmte gebruikt kan worden als voorverwarming voor de luchtwarmtepomp.

Interieur

Om het flexibele karakter te benadrukken, is er voor gekozen om het interieur sober en doelmatig uit te voeren. Hierbij staat functionaliteit voorop. Door zoveel mogelijk gebruik te maken van pure materialen kan het gebouw beheersbaar en met minimale middelen gerealiseerd worden. Opvallend element in het interieur is de lift welke bekleed is met boeken. Ook andere onderdelen van Lân fan Taal zijn te herkennen omdat ze met boeken bekleed zijn.

Visie inpassing

De route van Roodbaard  is een visie waarbij de Prinsentuin weer beter tot zijn recht komt . Doel is om de versteende  Groene weg te verzachten en de snelheid er uit te halen. In de eerste plaats staat deze visie in het teken van de interactie stimulatie tussen de Prinsentuin en het plein. De gebouwen die nu grenzen aan de Prinsentuin komen visueel in de Prinsentuin te staan.

Het hebben van een rijks monumentaal stadspark als de Prinsentuin, op 5 minuten loopafstand van een drukke binnenstad, is één van de belangrijkste kernkwaliteiten van Leeuwarden. De door de beroemde tuinarchitect Roodbaard ontworpen stadstuin wordt gezien als één van zijn belangrijkste opdrachten. In de loop van zijn carrière heeft hij ontzettend veel tuinen in Leeuwarden ontworpen. Hoewel er veel van zijn werk in de loop van de jaren verloren is gegaan door een steeds maar oprukkende stad, vormen zijn tuinen nog steeds de groene longen van de stad. De naam van Roodbaard is dan ook onlosmakelijk verbonden met Leeuwarden. (bron tuinen van Friese adel)

Roodbaard  zijn werk is te herkennen aan een aantal stijl kenmerken. De wandel paden vormen de belevingsaders waarbij de lange slingerende vorm steeds weer een zichtlijn of zichtpunt vormt die afwisselend hoog of laag is gelegen. Ook speelt hij met licht en donker doormiddel van beplanting en gebruik te maken van grillige spiegelvijvers. Tenslotte kenmerkt zijn landschapsstijl zich met een wit huis, omdat de kleur wit van grotere afstand waarneembaar is. (bron: Roodbaards rijkdom)

Op dit moment zorgt de bebouwing grenzend aan de Prinsentuin, met name de gebouwen van Tresoar en  Afûk , ervoor dat er een visuele blokkering is vanaf het Oldehoofdsterkerkhof naar de achterliggende stadstuin.  Ook de toegang tot de Prinsentuin is verstoord en de huidige oplossing voor de entree heeft iets krampachtigs en doet daarmee geen recht aan de kwaliteiten van het achterliggende park.

Ons idee is om na jaren van “snoepen van de Prinsentuin” de tuin weer terug te geven aan de stad door het aanleggen van een verbindingszone tussen plein en park in de kenmerkende vormtaal van Roodbaard. Deze zone zorgt  voor een betere begeleiding van de bezoeker vanuit de binnenstad naar de tuin en een aangenamer binnenstadsklimaat.

Idee 1: De huidige Groene weg is een versteend gebied, het beeld wordt bepaald door de fysieke aanwezigheid van de weg en de auto’s. Voor de mens is het geen aangename plaats om te wandelen of te genieten en te verblijven. De verstening/hardheid van het gebied willen we tegengaan door zoveel mogelijk te kiezen voor groene straten. Dat betekend waar mogelijk bomen en waar het kan  daken en kale muren, bijvoorbeeld de muur van Afûk, te laten begroeien.

Idee 2: Door een lichte verhoging/verkeersdrempel in de weg te leggen in de vormgeving van Roodbaard proberen we een zichtbare verbinding te creëren met de Prinsentuin en de andere onderdelen van Lân fan Taal.

Idee 3: Het opwaarderen van de huidige toegangen naar de Prinsentuin. Door een nieuwe parkingang te creëren tussen de gebouwen van Tresoar en de Afûk. Door gebruik te maken van de bestaande glooiing ontstaat er een bijzondere snede in het landschap die tevens als zichtlijn fungeert.

Idee 4: Een groot Blokbos over de Groene Weg. Deze 18^de -eeuwse beplantingsmethode is niet typisch Roodbaard, maar herstelt op een bijzondere manier de verbinding met de tuin van het  Princessehof en de Prinsentuin. De zuileiken in dobbelsteenverband overspannen de Groene weg op een spectaculaire manier en zorgen ervoor dat de snelheid uit het wegverkeer  wordt gehaald.

Idee 5: Door de Friese gemeenschap/ Mienskip te betrekken bij de bouw van de tijdelijke paviljoens. Daardoor voelen de inwoners van Leeuwarden zich ook betrokken bij het project. Wij stellen voor een oproep te doen aan alle Friezen om oude boeken te verzamelen en naar het plein te brengen om daarmee gezamenlijk de tijdelijke paviljoens te bouwen. Ook de liftschachten van zowel de Taalexpo als de parkeergarage liften kunnen met deze boeken bekleed worden. Hierdoor draagt iedere Fries letterlijk een steentje bij aan Lân fan Taal.